[MGSA-L] Seferis and Cyprus [forwarded article by Savvas Pavlou]

George Baloglou gbaloglou at gmail.com
Sun Jun 16 15:44:56 PDT 2013


 -------------------------- begin forwarded article (by Savvas Pavlou)
--------------------------


Γιατί δεν εκδίδεται το "κυπριακό" πολιτικό
ημερολόγιο του Γ. Σεφέρη;****


του Σάββα Παύλου****

     Μπορεί να θεωρηθεί ως σημαδιακή η υποδοχή του Σεφέρη μόλις πάτησε το
πόδι του στην Κύπρο για την πρώτη επίσκεψη του 1953. Στο ημερολόγιο του
σημειώνει: "Παρασκευή, 6 Νοέμβρη. Λευκωσία μ.μ. Στο αεροδρόμιο, Α. Παππάς,
Μάστρος, Cardiff". Η λιτή αυτή εγγραφή μπορούμε να πούμε ότι παραπέμπει σε
κάποιους συμβολισμούς: Α. Παππάς, πρόξενος τότε της Ελλάδας στην Κύπρο (= Η
Ελλάδα και η διπλωματική έκφρασή της). Ο Μάστρος, δηλ. ο Ευάγγελος Λουίζος,
που τον φιλοξενούσε κατά τη διάρκεια των επισκέψεων του στο νησί (=ο
άνθρωπος της Κύπρου). Μ. Cardiff (=Αγγλία, ο φίλος του άλλου πολέμου,
αξιωματούχος της αυτοκρατορίας στο νησί). Οι δυνάμεις που συμβολίζουν τα
τρία πρόσωπα της υποδοχής θα δημιουργήσουν τη σύγκρουση που μέσα στη δίνη
της θα βρεθεί και ο Σεφέρης, ο οποίος, ως διπλωμάτης, θα υποστεί μια σκληρή
δοκιμασία.****

    Τρία χρόνια μετά την πρώτη επίσκεψή του στο νησί και μερικούς μήνες
μετά την κυκλοφορία της συλλογής του...Κύπρον ου μ' εθέσπισεν...
μετατίθεται από την πρεσβεία της Βηρυτού και αναλαμβάνει ως προϊστάμενος
της Β' Πολιτικής Διεύθυνσης του Υπουργείου Εξωτερικών μια υπηρεσία που
ασχολείται με το Κυπριακό. Τον επόμενο χρόνο, το 1957, αναλαμβάνει ένα από
τα σημαντικότερα πόστα για τη διαχείριση του Κυπριακού, τη θέση του
πρεσβευτή της Ελλάδας στο Λονδίνο, όπου θα καταλήξουν οι δρομολογηθείσες
στη Ζυρίχη συμφωνίες και η πρεσβεία στην οποία προΐσταται θα γίνει κέντρο
πιέσεων και παρασκηνιακών διαβουλεύσεων.
 ****

     Ο Σεφέρης διαχώριζε συνεχώς ποίηση και διπλωματική εργασία. Είναι
χαρακτηριστική η τάση να διαχωρίζει το ημερολόγιό του σε "Μέρες" και
"Πολιτικό". Στο πρώτο καταγράφει γεγονότα της ζωής, σκέψεις και αναφορές
στην ποιητική δημιουργία, στο δεύτερο κυρίως τα γεγονότα της διπλωματικής
ζωής, αναφέρεται στα πρόσωπα της επαγγελματικής του δραστηριότητας, τις
πολιτικές εξελίξεις και διαβουλεύσεις.
 ****

     Στο Λονδίνο, το Φεβρουάριο του 1959, πιστεύω ότι ήταν δύσκολο για τον
Σεφέρη να διαχωρίσει ποίηση και διπλωματία, γιατί δεν ασχολείται πια με τις
τρέχουσας σημασίας εργασίες που διεκπεραιώνει μια πρεσβεία της Ελλάδας σε
ξένη χώρα, αλλά για την υπόθεση ενός αλύτρωτου νησιού που επισκέφθηκε,
γνώρισε τον κόσμο του, συνδέθηκε και διατηρούσε με μερικούς ανθρώπους του
συνεχή επικοινωνία και αλληλογραφία και, το κυριότερο, είχε δεθεί πλήρως
ποιητικά μ' αυτό, αφού η τελευταία ποιητική του συλλογή, του "δόθηκε" στην
Κύπρο, αναφερόταν σ' αυτή.****


      Ενδεικτικό της συνεχούς παρουσίας του "κόσμου της Κύπρου" στο χώρο
των διπλωματικών δοσοληψιών αποτελεί και το γεγονός ότι την Πέμπτη, 19
Φεβρουαρίου, την ημέρα που υπογράφονταν στο Λάνκαστερ Χάουζ οι συμφωνίες
του Λονδίνου για την Κύπρο, ο Σεφέρης πήρε γράμμα από το Διαμαντή, το
οποίο, όπως ο ίδιος ο ποιητής εξομολογήθηκε στον αποστολέα του, το κράτησε
στην τσέπη του, χωρίς να μπορέσει να το διαβάσει, παρά το βράδυ, που γύρισε
σπίτι.

****

     Ήταν εύκολο για τον ποιητή, κατά την πολύωρη παραμονή του στο
Λάνκαστερ Χάουζ να έριχνε μια ματιά, έστω και επιτροχάδην σε ένα γράμμα δυο
σελίδων. Όμως πιστεύω ότι θέλησε να προστατέψει τον εαυτό του και τη
συναισθηματική του ηρεμία. Μέσα στο χώρο έκπτωσης και φθοράς των
διαβουλεύσεων και των τελετουργικών για το Κυπριακό, η ματιά του αγνού
Διαμαντή θα λειτουργούσε πλήρως αντιστικτικά, απορριπτικά και ανατρεπτικά.
Και πράγματι, το γράμμα του Διαμαντή που "ταξίδεψε κι αυτό στο Λάνκαστερ
Χάουζ", εξέφραζε τις αμφιβολίες και τους δισταγμούς για το μέλλον, ύστερα
από τις ειδήσεις για τη δρομολογηθείσα συμφωνία στη Ζυρίχη.

****

     Η τελική κατάληξη των συμφωνιών - με την κάθε άλλο παρά ικανοποιητική
λύση - και η εμπλοκή του στη διαδικασία αυτή, πρέπει να προκάλεσαν διάφορα
οδυνηρά συναισθήματα στον Σεφέρη.

****

     Ταυτοχρόνως, πιστεύω ότι συνειδητοποίησε εκείνες τις μέρες ότι η
σύνδεση του ονόματός του με τη διαδικασία των συμφωνιών θα προκαλούσε
πολλές αρνητικές κριτικές προς το άτομό του και ότι αρκετοί θα εύρισκαν
ευκαιρία για σχόλια σε βάρος του. Και πράγματι, οι κατηγορίες που
ακούστηκαν εναντίον του Σεφέρη σχετικά με τη συμμετοχή του και το ρόλο του
στις συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου, προέρχονται από ποικιλώνυμους χώρους και
επαναλήφθηκαν αρκετές φορές κατά το διάστημα 1959 - 1971, που ο ποιητής
ήταν εν ζωή.

****

       Οι κατηγορίες αυτές μπορεί να ενταχθούν σε τρεις βασικές
ομαδοποιήσεις.
α) Ότι ο ποιητής δείλιασε, δε διαχώρισε τη θέση του και δεν εξέφρασε τη
διαφωνία του (φτάνοντας ακόμη ως την παραίτηση) για να αποτρέψει την πορεία
προς το συμβιβασμό.
β) Πιο έντονες κατηγορίες, ότι και ο ίδιος συνήργησε στις πιέσεις επί των
Κυπρίων για να δεχθούν τη λύση που μεθοδεύτηκε και ότι η Ελληνική Πρεσβεία
ήταν το κέντρο των πιέσεων.
γ) Το χειρότερο, ότι ενήργησε με ιδιοτέλεια στις πιέσεις επί των Κυπρίων,
για να εξασφαλίσει την υποστήριξη των Άγγλων στην πορεία του για το Νόμπελ.
Αναφέρω ενδεικτικά δυο αποσπάσματα που σχετίζονται με τα προαναφερθέντα.

****

      Το πρώτο από δημοσίευμα του Πάνου Ν. Παναγιωτούνη, με τίτλο: "Ο Γ.
Σεφέρης να πάρει θέση στο Κυπριακό!...": "Σαν πρεσβευτής, ο Γ. Σεφέρης
έριξε κι αυτός φτυαριές χώμα στον τάφο του Κυπριακού (...) Χάρις, λοιπόν,
σ' αυτή την υπαλληλία μπρος στην άσπονδη φίλη μας Αγγλία, τσέπωσε το
Νόμπελ".

****

      Το δεύτερο από δημοσίευμα της εφημερίδας Εστία, λίγες μέρες μετά τη
λήξη της Πενταμερούς διάσκεψης του Λονδίνου και με αφορμή τη σχεδιαζόμενη
μετακομιδή των οστών του Κάλβου από την Αγγλία στην Ελλάδα: "Αφού δηλαδή,
εθυσίασεν η κυβέρνησης εις τους Τούρκους κανιβάλους της Κύπρου την
ελευθερίαν, που είναι βγαλμένη απ' τα κόκαλα των Ελλήνων τα ιερά,
φροντίζει, τάχα, να φέρει εξ Αγγλίας τα κόκαλα ενός απ' τους εθνικούς
ποιητές μας! Αλλά δεν αμφιβάλλομε ότι τα οστά του ποιητού του Φιλοπάτριδος
θα τρίζουν από αγανάκτησιν, όταν θα τα παραλάβη ο εν Λονδίνω συνένοχος του
κ. Τοσίτσα [Αβέρωφ]!"

****

       Πώς αντιδρά σ' αυτές τις κατηγορίες ο ποιητής; Τι καταγράφει στο
πολιτικό του ημερολόγιο, για το Κυπριακό και τους πρωταγωνιστές των
εξελίξεων; Γιατί το ημερολόγιο αυτό παραμένει ανέκδοτο;

****

      Παρ' όλον ότι προκλήθηκε τόσες φορές δημοσίως, εντούτοις ο Σεφέρης
δεν απάντησε ποτέ. Στις εγγραφές που έχουμε στον τόμο "Μέρες Ζ" και στην
αλληλογραφία του, υπάρχει σε κάποια σημεία, αντεπιχειρηματολογία του
Σεφέρη, η υπεράσπιση του εαυτού του, ο διαχωρισμός ευθυνών και η κριτική
για τους πρωταγωνιστές της Ελλαδικής πολιτικής ζωής. Ακόμη έχουμε μαρτυρίες
από διάφορους συνομιλητές του που κατέγραψαν τις αντιδράσεις του. Αναφέρω
χαρακτηριστικά δύο:

****

      Η πρώτη από τον Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλο: "Θυμήθηκα παλιές θολές μέρες,
όταν φώναζαν πως πούλησε το Νησί για το βραβείο. Ήταν βαρύθυμος, δεν ήθελε
να μιλήσει. Ύστερα δύσκολα με το λόγο του Μακρυγιάννη: Πες μου, μωρέ
δάσκαλε, κανένα κομμάτι κρέας ήταν για να το πουλήσεις;".

****

     Η δεύτερη από την Ήβη Μελεάγρου η οποία σε δημοσίευμά της παράθεσε τη
συζήτηση που είχε με τον Σεφέρη με αφορμή τις επιθέσεις της εφημερίδας
"Εστία" η οποία απέδιδε την απονομή του Νόμπελ στο ρόλο που έπαιξε ο
ποιητής στις συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου: "Πριν ακόμα φτάσει το Κυπριακό
στη Ζυρίχη, σε κάποιο άλλο ανάλογο σχέδιο, συζήτησα έντονα με τον κ.
Αβέρωφ. Είναι έγκλημα αυτό που πάτε να κάνετε, του είπα. Έκτοτε ο κ. Αβέρωφ
δεν με χαιρετά. Για τις συμφωνίες δεν έχω καμιά ευθύνη. Όλα είχαν
συμφωνηθεί στη Ζυρίχη. Όταν πια ήρθαν για τις υπογραφές στο Λονδίνο όλα
ήταν τελειωμένα, απέμενε η διεκπεραίωσή τους. Ήμουν ένας υπάλληλος
υποχρεωμένος να εκφράσω τις απόψεις της κυβερνήσεώς μου. Νύχτες ολόκληρες
δεν έκλεισα μάτι. Περπατούσα πάνω - κάτω, ήθελα να παραιτηθώ. Με βασάνισε
πολύ. Σκέφτηκα πως η παραίτησή μου θα πρόσθετε ακόμα μια περιπλοκή στην
πατρίδα μου, χωρίς να ωφελήσει σε τίποτα".****


     Πιστεύω ότι ο Σεφέρης θα έχει πλούσια επιχειρηματολογία, θα
αποκαλύπτει πολλά και θα υπερασπίζεται τον εαυτό του κυρίως στο πολιτικό
ημερολόγιο που κρατούσε.
Μέχρι στιγμής έχουν εκδοθεί δυο τόμοι του πολιτικού του ημερολογίου που
καλύπτουν την περίοδο μέχρι το 1952.
Και ενώ όλοι περίμεναν μια ομαλή εκδοτική συνέχεια και ολοκλήρωση, ο τρίτος
και τελευταίος τόμος που αναφέρεται στην κρίσιμη περίοδο του Κυπριακού και
ειδικά στη διαδικασία των συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου παραμένει ανέκδοτος.*
***

      Κι ας πέρασαν 12 ολόκληρα χρόνια μετά την κυκλοφορία του β' τόμου.
Ο τόμος αυτός μας είναι απαραίτητος και θα προσφέρει, πιστεύω, πολλά στην
κατανόηση του κλίματος και των παρασκηνίων αυτής της εποχής.
Γιατί λοιπόν δεν εκδίδεται, αφού μάλιστα για μεγάλη περίοδο η κυκλοφορία
του παρουσιαζόταν ως επικείμενη και πριν επτά περίπου χρόνια δημοσιεύτηκε
διαφήμισή του σαν να είχε εκδοθεί;

****

      Μήπως στο θέμα αυτό πρέπει να δεχτούμε την άποψη του Ξ.Α. Κοκόλη ότι
η συνολική έκδοση του σεφερικού έργου πάει άσκημα, όπως και τόσα άλλα
πράγματα, ή υπάρχει κάτι που συναρτάται με το περιεχόμενό του τρίτου
πολιτικού ημερολογίου;

****

      Αν δεν έχει συμβεί κάτι απαράδεκτο (=να παράπεσε, από αμέλεια, κάποιο
τετράδιο εγγραφών), η καθυστέρηση ίσως να οφείλεται στο περιεχόμενο του
σεφερικού ημερολογίου. Οσοι έχουν διαβάσει τους προηγούμενους τόμους
γνωρίζουν την οξύτητα των χαρακτηρισμών και την έντονη αμφισβήτηση εκ
μέρους του Σεφέρη για πρόσωπα και πράγματα της διπλωματικής ζωής. Πόσο
κατεδαφιστικός είναι αρκετές φορές. Ίσως λοιπόν να επικράτησαν δεύτερες
σκέψεις και ενώ όλα όδευαν προς τον τυπογραφείο να κρίθηκε ως μη ορθή η
κυκλοφορία ενός βιβλίου γραμμένου από το πρώτο ελληνικό Νόμπελ που να
κατακρίνει, έντονα, ζώντα πρόσωπα της ελληνικής πολιτικής ζωής.

****

     Ο γράφων υπέστη αρκετές ταλαιπωρίες λόγω της μη έκδοσης και
κυκλοφορίας του τρίτου πολιτικού ημερολογίου και του μη προσπελάσιμου ακόμη
και στα σεφερικά χειρόγραφα αυτού του ημερολογίου.

****

      Για να μελετήσω τα χειρόγραφα αυτά πήγα στην Αθήνα δυο φορές για να
συναντήσω τον κάτοχο και επιμελητή τους. Τη δεύτερη φορά συνοδευόμενος από
γνωστόν ερευνητή και λογοτέχνη της Αθήνας που ήθελε να με βοηθήσει.
Επέστρεψα και τις δυο φορές άπρακτος, γιατί ο κάτοχος του για διάφορους
λόγους δεν επέτρεπε την προσπέλαση.

****

      Το θέμα της διατριβής μου ήταν "Σεφέρης και Κύπρος". Κι ένα σημαντικό
μέρος της ερευνούσε και τη διπλωματική εμπλοκή του ποιητή με το Κυπριακό,
κυρίως της περιόδου των Συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου. Ήταν λοιπόν πολύ
φυσικό να μην μπορώ να "κηρύξω" τη λήξη της ερευνητικής μου προσπάθειας και
να προχωρήσω στην υποβολή της διατριβής χωρίς να έχω μελετήσει εξονυχιστικά
και χωρίς να έχω καλύψει και αυτή την πλευρά, το σημαντικότατο τρίτο
πολιτικό ημερολόγιο του Σεφέρη.****

      Όπως έγραφα και στον επόπτη καθηγητή μου: "Δεν μπορούσε εγώ που σε
θέματα του Κυπριακού άσκησα οξύτατη κριτική να άφηνα το θέμα των συμφωνιών
Ζυρίχης - Λονδίνου και των ευθυνών του Σεφέρη ανέγγικτο ή χωρίς
τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία. Μου φαινόταν σαν λιποταξία, ότι καθένας θα
μου το χτυπούσε πως σ' αυτό το θέμα φέρθηκα καιροσκοπικά".****


      Και στην υπηρεσία μου που με πίεζε και μου υπενθύμιζε την καθυστέρηση
της υποβολής της διατριβής μου τόνιζα ότι όταν ξεκίνησα τη μελέτη σκοπός
μου δεν ήταν η παραλαβή ενός τίτλου (=διδακτορικού) αλλά να παραδώσω μια
σωστή και έντιμη μελέτη. Ακόμη περισσότερο που αυτή συνάπτεται με τις
εξελίξεις και την πορεία της ιδιαίτερής μου πατρίδας και η οποία γράφεται
σε εποχές σκληρές για την Κύπρο, σε εποχές δοκιμασίας όταν παρόμοια
γεγονότα που θα καθορίζουν τη μοίρα της Κύπρου συμβαίνουν και σήμερα.
"Σκεφτήκατε", έγραφα σε σχετική επιστολή, "κάποιον που θα έκρινε την
επομένη της παράδοσης της διατριβής, ή ύστερα από δέκα ή είκοσι χρόνια, και
θα σημείωνε πως κάποιος Σ. Παύλου μελετούσε το θέμα "Σεφέρης και Κύπρος"
και άφησε το ζήτημα των συμφωνιών του Λονδίνου άθικτο και, το κυριότερο, το
άφησε όταν κυοφορούνταν παρόμοια γεγονότα. Και να σημειώνει, ως ταφόπλακα,
στο τέλος πως αν πήγαμε σε χειρότερες καταστάσεις ήταν γιατί οι μελετητές
του νησιού και όταν ακόμη η ίδια η μελέτη επέβαλλε απέφευγαν να θίξουν και
να κρίνουν παρόμοια γεγονότα, σημαντικότατα για την αυτογνωσία μας".****


     Εν τέλει όμως, και διότι η καθυστέρηση πράγματι παρατραβούσε,
συμμορφώθηκα προς τις υποδείξεις. Όπως ανέφερα σε άλλη επιστολή προς την
υπηρεσία μου, "σε συνεννόηση με τον επόπτη καθηγητή μου, αποφάσισα να
κλείσω το κεφάλαιο "Συμφωνίες Ζυρίχης Λονδίνου και Σεφέρης" και να καταθέσω
τη διατριβή μου. Στο κεφάλαιο αυτό θα τονίζεται ότι οι θέσεις που διατυπώνω
βασίζονται στο υλικό που είναι προσπελάσιμο στους ερευνητές. Ότι λόγω των
υπηρεσιακών μου δεσμεύσεων δεν είναι δυνατή άλλη αναβολή κι ότι αναλαμβάνω
την υποχρέωση, μετά τη δημοσιοποίηση των σχολίων και άλλων ημερολογιακών
εγγραφών του Σεφέρη για το κλείσιμο του Κυπριακού σε νέα αυτοτελή μελέτη,
να εξετάσω τα νέα δεδομένα, ποιες θέσεις της διατριβής επιβεβαιώνονται και
ποιες καταρρίπτονται, και γενικά να δώσω ένα συμπλήρωμα της διατριβής"****


     Η υποχρέωση μου εξακολουθεί να ισχύει. Όμως χρόνια πολλά μετά την
επιστολή αυτή και στον τρίτο χρόνο από την έγκριση της διατριβής
βρισκόμαστε στο ίδιο σημείο. Χωρίς ήχο, χωρίς υλικό. Και ενώ όλοι οι
ασχολούμενοι με το έργο του Σεφέρη δυσφορούν και εκφράζουν την αγανάκτησή
τους για την καθυστέρηση αυτή, εντούτοις εξ όσων γνωρίζω δεν έχει γραφτεί
κάτι γι' αυτό το θέμα.

****

      Αφού όμως υποστηρίζουμε ότι η Κύπρος πρέπει να συμβάλλει στην
πανελλήνια διακίνηση και ζύμωση ιδεών και να συμμετέχει ισότιμα στον
προβληματισμό και τη θεωρητική κατάθεση, ας ανοίξουμε τη συζήτηση για
κάποιες αρχές εκδοτικής δεοντολογίας που ίσως ο απόηχος της φτάσει στο
αθηναϊκό κέντρο.

****

      Η ανάληψη εκδοτικής ευθύνης για το έργο ενός λογοτέχνη που αποτελεί
μείζονα πνευματική μορφή του νεότερου Ελληνισμού δεν μπορεί να αποτελεί
προσωπική/ιδιωτική υπόθεση του επιμελητή. Ο Κάλβος, ο Σολωμός, ο Καβάφης, ο
Σεφέρης, ο Ρίτσος, ο Ελύτης και μια πλειάδα άλλων συγγραφέων αποτελούν πια
"κεφάλαιο" της νεοελληνικής κοινωνίας και η εκδοτική τύχη τους είναι
υπόθεση που αφορά όλους.****


      Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι υπεύθυνοι για την έκδοση του γ'
πολιτικού ημερολογίου του Σεφέρη δεν μπορούν να αγνοούν τους αναγνώστες και
μελετητές της σεφερικής ποίησης, τους ενδιαφερόμενους για τη νεότερη
πολιτική και διπλωματική ιστορία της Ελλάδας και τους απασχολούμενους με
την ιστορία και τις εξελίξεις του Κυπριακού που περιμένουν με ανυπομονησία
τη νέα σεφερική κατάθεση.

****

         Πρέπει λοιπόν να προχωρήσουν τάχιστα στην έκδοση του Ημερολογίου
κι ακόμη να πληροφορήσουν αμέσως για τους λόγους της καθυστέρησης και να
δώσουν τις αναγκαίες εξηγήσεις. Η υπόθεση αυτή δεν περιορίζεται στο δικό
τους κύκλο. Είναι πια μέρος της "δημόσιας" ζωής του σύγχρονου Ελληνισμού.


 -------------------------- end forwarded article (by Savvas Pavlou)
--------------------------



-- 

Γιώργος Μπαλόγλου -- Θεσσαλονίκη

http://www.oswego.edu/~baloglou (1988 - 2008)

http://crystallomath.wordpress.com (2009 - )
-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://maillists.uci.edu/pipermail/mgsa-l/attachments/20130617/faed4ce1/attachment-0001.html>


More information about the MGSA-L mailing list